BESMELE
• Rahmân ve rahîm olan Allah’ın adıyla anlamına gelen Bismillâhirrahmânirrahîm cümlesinin adı. (TDV İslâm Ansiklopedisi)
~
“Mushaf-ı şeriflerde iki türlü besmele vardır. Birisi sûre başlarında yazılan ve sûreden bağımsız olan besmele, diğeri Neml Sûresinin otuzuncu âyetindeki besmeledir… Bundan dolayı besmelenin Kur’ân âyeti olduğunda şüphe yoktur ve bu durum, açık tevatür ile ve âlimlerin ittifakıyla kesin olarak bilinmektedir.” (Elmalılı, 1/1 tefsirinden)
“…bismillâhir rahmânir rahîm/ bi ismi Allahi er rahmân er rahîm” (27/30)
“Allah, gerçek ilâhın özel ismidir… Rahman, yüce Allah’a ait bir sıfat ismidir. Bundan dolayı aslında sıfat olması itibariyle çok rahmet sahibi, pek merhametli, çok merhametli, gayet merhametli veya sonsuz rahmet sahibi diye tefsir edilebilse de özelliğinden, isim olmasından dolayı tercümesi mümkün olmaz. Çünkü özel isim tercüme edilmez… er-Rahim de… ikinci bir sıfattır… çok merhamet edici demek olur.” (Elmalılı, 1/1 tefsirinden)
“Rahman kelimesi, Allah’ın merhametinin umuma ait olduğunu Rahim kelimesi ise, Allah’ın rahmetinin hususi bir mânâ da olduğunu ifade eder.” (Taberi, Fatiha tefsiri giriş bölümü)
“Rahman, rahim. Bunlar, biri diğerinden daha incelikli anlam ihtivâ eden iki isim/vasıf olup rahman, rahmetli olan çok merhametli, rahim ise rahmeti ile şefkat gösteren lütufta bulunan demektir.” (Mukatil, 1/3)
Besmele kısaca Bismillah (Allah adıyla) olarak ta söylenmektedir.
“Bismillah diyen kişinin neyi kastettiği, giriştiği işten ortaya çıkar. Şayet Bismillah der de okumaya başlarsa Allah’ın adını anarak okumaya başlıyorum demek istediği anlaşılır. Şayet kalkarken veya otururken yahut başka bir iş yaparken Bismillah diyecek olursa Allah’ın ismini anarak ayağa kalkıyorum veya Allah’ın ismini anarak şu işi yapıyorum demek istediği anlaşılır…” (Taberi, 1/1tefsirinden)
“Yaratan Rabbinin adıyla oku (96/1) buyruğunun anlamı da şudur: Sen Rabbinin adı ile başlamak suretiyle Kur’an’dan sana indirilenleri oku. Bu da her sûrenin başında besmeleyi zikretmek ile olur.” (Kurtubi 96/1 tefsirinden)
Tartışma
Literatürde besmelenin “isim, Allah, rahman ve rahim” kelimelerinden oluşmuş bir cümle olduğu belirtilmektedir. Arapça lisan özelliğinden dolayı “isim, Allah, rahman, rahim” sıralamasıyla yazılıp okunan bu cümlenin, Türkçeye çevrildiğinde dizilişi değişmektedir. Elmalılı Fatiha sûresi tefsirinin başlangıcında, kelime terkibi ve birkaç söyleyiş alternatifi verdikten sonra “Allah, rahman, rahim ismi ile” şeklinde söylemenin orijinaline en yakın ve dilimiz için diğerlerine nispetle daha akıcı olduğunu kaydetmekte, ancak tam olarak tercüme mümkün olmadığından, anlamını düşünerek aslını söylemenin en doğrusu olacağının altını çizmektedir.
Kur’an’ın yirmi yedinci sûresinin otuzuncu âyetinin bir bölümü olan besmelenin, Fatiha sûresinin birinci âyeti olup, tek başına bir âyet olduğuyla ya da olmadığıyla veya her sûrenin başında ve o sûreden bir âyet olduğuyla ya da olmadığıyla ilgili rivâyetlere dayandırılan mezhepsel uygulama farklıkları olduğu görülmektedir.
~
Besmelenin günlük hayatta ve ibâdet sırasında kullanılması, sünnet ve hadis kaynaklı uygulama ve önerilerdir.
Her ne kadar günümüzde kullanımı azalmış gibi görünse de besmele o kadar benimsenmiş o kadar sevilmiştir ki, dindar olsun olmasın bir Müslüman’ı önemli bir işe başlarken besmele kadar motive eden, öz güvenini arttıran, yapacağı işe pozitif enerjiyle başlamaya hazırlayan başka bir kelime yoktur herhalde.
Bir isim söyleyip, sahibinin gücünü içinde/yanında hissedebilmek…
YARARLANILAN ESERLER
(TDV İslâm Ansiklopedisi), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
(Elmalılı), Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur’an Dili Sadeleştirenler; Prof. Dr. İsmail Karaçam, Yrd. Doç. Dr. Emin Işık, Yrd. Doç. Dr. Nusrettin Bolelli, Abdullah Yücel 2011 (Tefsir)
(Taberi), Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi, Taberi Tefsiri/ Hisar Yayınevi
(Mukatil), Mukatil bin Süleyman, Muhtasar Tefsir-i Kebir, İşaret Yayınları 2015
(Kurtubi), İmam Kurtubi, El-Camiu li-Ahkami’l-Kur’an Tercümesi, M. Beşir Eryarsoy
(Ayverdi), İlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük 2011
(Nişanyan 2), Sevan Nişanyan, Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü 4. Baskı
(TDK), Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük