DÜŞÜNME-TEFEKKÜR, ANLAMA, ÖĞÜT
• Düşünme, (özetle) zihni melekeleri çalıştırarak, bir şey üzerinde bir sonuca varmak amacıyla durmak, bir şeyi fikren incelemek… Bilinenlerden hareket ederek bir varlığın bilinmeyen yönlerini, özünü, mahiyetini anlamak için kafa yormak, aslını anlamaya çalışmak, tefekkür etmek… (Ayverdi)
• Tefekküre dalmak, derin derin düşünmek, kendini düşünceye kaptırıp çevresini fark etmeyecek dalgın bir durum almak. (Ayverdi)
• Düşünmek ve hatırlamak anlamındaki fikr kökünden türeyen tefekkür, düşünme demektir. (Diyanet)
• Arapça fkr kökünden gelen tafakkur “düşünme, akıl yürütme” sözcüğünden alıntıdır. Arapça fkr kökünden gelen fikr “düşünce” sözcüğünden alıntıdır. (Nişanyan)
“Teemmül: Arapça, derin tefekkürü ifade eden bir kelime… Derin tefekküre Batı’da meditasyon adı verilir.” (Cebecioğlu)
~
Kur’an’da düşünme, öğüt alma, anlama ile ilgili birçok âyet vardır. Kullanım şekilleriyle ilgili birkaç örnek şöyledir:
“…Hiç tefekkür etmiyor musunuz?” (Mukatil, 6/50)
“…nereden öğüt alacaklar…” (Taberi, 44/13)
“…öğüt alıp düşünmeyecek misiniz?” (Mevdudî, 10/3)
“Onlar hâlâ Kur’ân’ı gereği gibi düşünüp anlamaya çalışmazlar mı?…” (Elmalılı, 4/82)
“…Ki aklınızı kullanıp anlayasınız diye…” (Elmalılı, 12/2 tefsirinden)
~
“İnsanın, kendisi üzerinde düşünmesini tavsiye eden çeşitli âyetler vardır. Bu, âyetler, âfâk denilen dış dünya hakkında düşünerek Hakk’a ulaşmanın mümkün olduğunu gösterdiği gibi, enfüs denilen iç dünya üzerinde de düşünerek aynı sonuca varılabileceğini gösterir.” (Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü Nefs maddesi)
Çeşitli tasavvuf ekollerinde tefekkür/düşünme önemlidir ve buna hazırlık için özellikle zikir sırasında farklı nefes alıp verme teknikleri uygulandığıyla ilgili bilgiler kaynaklar mevcuttur.
Tartışma
Kur’an astronomik, coğrafik, jeolojik, biyolojik, sosyolojik, psikolojik, tarihi, hukuki, ahlaki vb. bâzı olaylardan örnekler sunar. İnsanların düşünerek, aklını kullanarak bunlardan ibret almalarını, yararlanmalarını, dersler çıkarmalarını ister. Bu yolla Allah’ın büyüklüğünü idrak etmesini, O’na iman etmesini, şükür etmesini (teşekkür etmesini) ister. Aşağıda ard arda gelen âyetler bu konuya işaret ederken adeta işin metodunu da göstermektedir.
“…Şüphesiz ki bunda düşünecek bir topluluk için büyük bir ibret vardır.” (Elmalılı, 16/11)
“…Şüphesiz ki bunda aklını kullanan bir toplum için ibretler vardır.” (Elmalılı, 16/12)
“…Elbette bunda öğüt alan kimseler için bir ibret vardır.” (Elmalılı, 16/13)
“…şükretmeniz için Allah böyle yapmıştır.” (Elmalılı, 16/14)
~
Herhangi bir eseri orijinal dilinde anlayarak okumak kadar Kur’an’ı orijinal dilinde anlayarak ve düşünerek okumak ta takdir edilecek bir seviyedir. Mânâsını anlamadan Kur’an okumanın takdiri ise Allah’a aittir. Anlaşılmasa da, okuyan ve dinleyen üzerinde moral motivasyonu güçlendirici, rahatlatıcı bir etkisi olduğu herkes tarafından tespit edilebilir. Ancak Kur’an, kendisinin; yaşam rehberi olarak anlaşılması; üzerinde düşünülmesi ve öğüt alınması gereken bir kitap olduğunu belirtmektedir.
Namaz, zekât, oruç, hac gibi temel konular üzerine bir çok ayet vardır. Kur’an fihristlerinden tespit edilebileceği üzere bunlardan daha fazla sayıda olmak üzere düşünme, anlama, akıl yürütme, öğüt alma, ile ilgili ayetler olmasına rağmen, üzerlerinde yeterince durulduğu, uygulandığı söylenemez. Bu durum her şeyden önce, bu ayetleri anladığını söyleyenler tarafından yeterince anlatılamadığını, öneminin vurgulanamadığını düşündürtmektedir.
Din ile yaşam birbirinden ayrıştırılmayıp; düşünme, anlama, fikir yürütme ile ilgili öneriler hayata geçirilebilseydi eğer, edebiyat, sanat, bilim ve teknoloji konularında çok farklı yerlerde olabilirdik.
~
“Oku” emri ile indirilmeye başlanan ve akıl sahiplerini muhatap alan Kur’an, insanları düşünmeye davet ederek, O’ndan yararlanmak için düşün-menin, anlamanın önemini vurgular. Düşünme, bilimin kapısı gelişimin anahtarıdır.
Okumak, öğrenmek, düşünmek, aklını kullanmak, çalışmak, çalışmak, çalışmak… hem bu dünya için, hem sonrası için. Konfüçyüs’ün özdeyişi unutmadan:
“Düşünmeden öğrenmek faydasız, öğrenmeden düşünmek tehlikelidir”
YARARLANILAN ESERLER
(Ayverdi), İlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük 2011
(Diyanet), Dînî Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2006
(Nişanyan), Sevan Nişanyan, Nişanyan Sözlük, Çağdaş Türkçenin Etimolojisi
(Cebecioğlu), Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyileri Sözlüğü
(Mukatil bin Süleyman), Kur’an Terimleri Sözlüğü, İşaret Yayınları 2016Taberi,
(Mevdudi), Ebu’l-Ala Mevdûdi, Tefhim’ul Kur’an, Kur’an’ın Anlamı ve
(Elmalılı), Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur’an Dili Sadeleştirenler; Prof. Dr. İsmail Karaçam, Yrd. Doç. Dr. Emin Işık, Yrd. Doç. Dr. Nusrettin Bolelli, Abdullah Yücel 2011 (Tefsir)
Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Prof. Dr. Mehmet Kanar
Büyük Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu