ABDEST-GUSÜL (BOY ABDESTİ)-TEYEMMÜM
• Farsça ab “su” ve dest “el” ile ab-ı dest › ab-dest “el suyu, el yıkama suyu”. Namaz kılmak, Kur’an’ı Kerim okumak gibi ibâdetleri yerine getirebilmek için dînin şart koştuğu şekilde… yapılan temizlik.
Teyemmüm, suyun bulunmadığı veya kullanılmasının mümkün olmadığı durumlarda toprak, kum vb. ile kolları ve yüzü mesh etmek suretiyle abdest alma. (Ayverdi)
• Farsça âb (su) ve dest (el) kelimelerinin birleşmesinden meydana gelen abdest kelimesi, “el suyu” anlamına gelir. Abdest kavramı Arapçada “güzellik ve temizlik” mânâsına gelen vudû’ kelimesiyle ifade edilir. (Diyanet)
• Teyemmüm: Lügatte, kastetmek demektir. Bundan dolayı niyetsiz teyemmüm olmaz, niyet teyemmümün aslına dahildir. “Saîd” de yer yüzü demektir ki, taşı toprağı kapsar. (Elmalılı, 4/43 tefsirinden)
• Abdest, su ile temizlik ibâdeti. Gusül (boy abdesti), ağız ve burun içiyle birlikte bedenin her yerini yıkamak biçimindeki temizlik. (Sevinçgül)
• Abdest, Farsça âbdast veya âb-i dast “«el suyu», el yıkama, namaz öncesi törensel yıkanma” deyiminden alıntıdır. Gusül, Arapça gusl “yıkanma” sözcüğünden alıntıdır. Teyemmüm, Arapça tayammum 1. kasdetme, niyet etme, 2. su yokluğunda toprakla abdest alma” sözcüğünden alıntıdır. (Nişanyan)
~
“Abdest, Arapça’da “güzellik ve temizlik” mânâsına gelen vudû’ kelimesiyle ifade edilir. Konuyla ilgili birçok hadiste zikredilen vudû’ Kur’ân-ı Kerim’de geçmez…” (TDV İslâm Ansiklopedisi, Abdest maddesi)
“Sözlükte “yıkamak, temizlemek” mânâsında mastar ve “yıkanma” anlamında isim olan gusül (gusl) kelimesi terim olarak cünüplük, hayız ve nifas gibi hükmî kirlilikten temizlenme niyetiyle bütün vücudu su ile yıkamayı ifade eder. Türkçe’de “boy abdesti” ve bazı bölgelerde halk arasında “büyük abdest” olarak bilinir. Kur’ân-ı Kerim’de bu temizlik bir âyette gusl (en-Nisâ 4/43), iki âyette de tahâret (el-Bakara 2/222; el-Mâide 5/6: tetahhür) kökünün türevleriyle ifade edilmiştir. Hadislerde ise gusl ve iğtisâl (gusl etmek) mastarlarının türevleri sıkça kullanılmıştır.” (TDV İslâm Ansiklopedisi, Gusül maddesi)
“Sözlükte “temizlenmek, arınmak” mânâsındaki tahâret (tuhr) terim olarak “maddî kiri (necâset, habes) veya mânevî pisliği (hades) gidermek” anlamına gelir, isim olarak “temizlik” demektir….” (TDV İslâm Ansiklopedisi, Taharet maddesi)
“Sözlükte “kastetmek, yönelmek” anlamındaki teyemmüm Kur’ân-ı Kerim’de sözlük anlamıyla kullanılmıştır (el-Bakara 2/267). Terim olarak teyemmüm, suyu temin etme veya kullanma imkânının bulunmadığı durumlarda büyük ve küçük hükmî kirliliği (hades) gidermek amacıyla iki eli temiz toprak veya yer cinsinden sayılan bir maddeye sürerek yüzü ve iki kolu mesh etmekten ibaret hükmî temizliktir…” (TDV İslâm Ansiklopedisi, Teyemmüm maddesi)
“Yıkamanın mahiyeti: Suyu âzânın üzerinden tamamen akıtmaktır. Ovmak şart değildir. Necaset’ten (maddî pislikten) temizlenmek için olan yıkamayı birbirine karıştırmamalıdır. Necasetten temizlenmede, pislik iyice kayboluncaya kadar yıkamak ve gereğine göre ovmak veya silmek gerekli ise de, abdestte bu gibi temizliğe engel olan kir ve pislikler daha önce kaldırılmış olacağından görünmeyen hadesi kaldırmak için bir defa yıkamak yeterli olabilir, farzı bu kadardır… Abdestin, guslün, teyemmümün hikmeti, maddî paklık ve manevî temizliktir. Güzel ve temiz şeyler, temiz kişiler için olduğundan temizlik, nimet ve saadetin tamamlanmasına sebeptir. (Elmalılı, 5/6 tefsirinden)”
Tartışma
Yukarıdaki alıntılardan anlaşılacağı üzere abdest, maddî ve manevî olarak ibâdete hazırlanmak amacıyla Kur’an ve sünnette tarif edildiği üzere bâzı organların, üzerinden su akıtılmak suretiyle yıkanması ya da nemli elle sıvazlanmak suretiyle mesh edilmesidir.
Silmeyi, yıkamayı, ovmayı da kapsayan temizlenmek anlamında kullandığımız gusül kelimesi Kur’an’da, yukarıda da geçtiği gibi tahâret kelimesinin türevleriyle ifade edilmiştir. Kendisine, çevresine saygısı olan her Müslüman için temizlik, gerekliliktir. Müslüman her zaman temiz olmak, her hareketiyle örnek olmak durumundadır.
Kur’an okumanın, namaz kılmanın ön koşulu olarak yapılması gereken maddî ve manevî temizlik olan abdest, ibâdet öncesi suyla tazelenme, psikolojik olarak Allah’ın huzuruna çıkma hazırlığıdır.
Böylece günün rutininden, stres ve temposundan sıyrılıp tazelenmeye, kendine çeki düzen vermeye, olumsuz düşünce ve duygulardan arınmaya gayret edilerek ibadete hazırlanılmış olur.
YARARLANILAN ESERLER
(Ayverdi), İlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük 2011
(Diyanet), Dînî Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2006
(Elmalılı), Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur’an Dili Sadeleştirenler; Prof. Dr. İsmail Karaçam, Yrd. Doç. Dr. Emin Işık, Yrd. Doç. Dr. Nusrettin Bolelli, Abdullah Yücel 2011 (Tefsir)
(Sevinçgül), Ömer Sevinçgül, Küçük Lügat 2005
(Nişanyan), Sevan Nişanyan, Nişanyan Sözlük, Çağdaş Türkçenin Etimolojisi
(TDV İslâm Ansiklopedisi), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
Büyük Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu
Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Prof. Dr. Mehmet Kanar