VAHİY
• Bir emir veya hükmün Allah tarafından peygamberin kalbine bildirilmesi ve bu yolla gelen ilâhî haber. (Ayverdi)
• Sözlükte “gizli konuşmak, emretmek, ilham etmek, ima ve işaret etmek, seslenmek, fısıldamak, mektup yazmak ve göndermek” anlamına gelen vahiy, ıstılahta (terminolojide) Allah’ın peygamberlerine iletmek istediği mesajlarını, doğrudan doğruya veya Cebrail vasıtasıyla bildirmesine denir. (Diyanet)
• Sözlükte “hızlı bir şekilde ve gizlice söylemek, işaret etmek, ilham etmek” anlamındaki vahiy (vahy) terim olarak “Allah’ın bir emri, bir hükmü veya bilgiyi peygamberine gizli olarak bildirmesi” demektir. (TDV İslâm Ansiklopedisi)
• …vahiy sözlükte, gizli ve süratli bir şekilde bildirmek demektir. (Demirci)
• Dünyanın başlangıcı, hayatın anlamı, insan, kaderi, tabiat ve Allah’ın iradesi ile ilgili insanî kararsızlıklar üzerine, Allah’tan geldiği kabul edilen cevaplara, vahiy denir… (Mehmet Aydın)
• Arapça wahy; içe doğma, ilham, tanrı tarafından insana iletilen fikir. (Nişanyan)
~
“Vahiy terimi Kur’an’a göre, biri genel, diğeri de özel olmak üzere iki anlam için söz konusudur. Yani genel anlamda bütün varlıklara, özel anlamda ise yalnız peygamberlere vahyedilmiştir…” (Demirci)
“Kur’an’ı Kerim’de Allah’ın vahyi beş çeşittir:
-Cebraile ve diğer meleklere vahiy,
-Cansız varlıklara emretmek anlamında vahiy,
-Canlı varlıklara ilham, içgüdü anlamında vahiy,
-Bâzı insanlara fitrî ilham, ima, emir anlamında vahiy,
-Peygamberlere vahiy. Bu vahiy, ıstılâhî (terminolojik) anlamdaki gerçek vahiydir. Vahiy denince ilk akla gelen bu vahiydir. Bu vahiy, sözlü, sözsüz ve Cebrail vasıtasıyla olur…” (Diyanet, Dini Kavramlar Sözlüğü, vahiy maddesinden özetle)
“Allah bir insanla ancak vahiy yoluyla veya perde arkasından konuşur. Yahut da bir elçi gönderir de izniyle ona dilediğini vahyeder…” (Elmalılı, 42/51)
Tartışma
Yukarıda geçen çeşitleriyle beraber vahiy, yaratıcıyla yarattığı arasında bir iletişim kanalıdır. İslâm literatüründe vahyin devam edip etmediği, nasıl olduğu, ne isimler aldığı ve benzeri konularda çeşitli düşünceler ve görüşler mevcuttur. Örnek olması bakımından Elmalılı 42/44-51 tefsirine bakılabilir.
~
Her ne kadar vahiy, bugün için sahip olduğumuz donanımla kavrayıp anlayabileceğimiz bir konu değilse de, rivâyetlere göre “ilâhî mesaj ya sessiz ve harfsiz mânâ, ya bizim duyamadığımız bilemediğimiz bir çeşit konuşma, vızıltı veya çan sesi gibi değişik yollarla verilmiş, peygamberler vasıtasıyla, algıladığımız sese ve harfe büründürülerek ifade edilmiştir” demek yanlış olmaz. Çünkü maddî alemde, görmenin ötesinde mânânın algılanabilmesi için bildiğimiz yollarından biri, duyabildiğimiz ve anlayabildiğimiz seslerden oluşan konuşmadır.
Kutsal kitaplar dışında mesaj; makro ve mikro evrende çeşitli formlarda hayranlık ve şaşkınlık uyandıran varlıklar, renkler, sesler, davranışlar, teknikler olarak karşımıza çıkmakta, duyularımızı düşüncelerimizi etkileyerek, her kanaldan bir yaratıcıya işaret etmektedirler. İşte bir yandan yaratıcıyı işaret eden her şey, diğer yandan yaratıcıyı gizleyen birer perde gibidir.
Örneğin: Belli frekanstaki sesleri duymamıza yarayan kulağımız, titreşimi olduğu halde duyamadığımız bâzı frekanslar için engeldir, duyamadığımız sesler için perdedir; gözümüz, güneş ışınlarının cisimlerden farklı dalga boylarında yansımalarını sentezleyerek renkleri görmemize aracı olurken, bâzı renkleri görmemize de engeldir, perdedir.
~
Mânâ, maddede gizlidir…
Madde aşka… aşk mânâya açılan kapıdır da,
Madde mânâ için perdedir.
Sahip olduğumuz potansiyel ile değerlendirerek bakabildiğimiz takdirde, maddi tatlar yanında manevi tatlar almamız, yaşamı daha anlamlı kılmamızla, mümkün olabilir.
YARARLANILAN ESERLER
(Ayverdi), İlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük 2011
(Diyanet), Dînî Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2006
(TDV İslâm Ansiklopedisi), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
(Demirci), Prof. Dr. Muhsin Demirci/ Kur’an Tarihi/ İFAV, Ekim 2012, 5. Baskı; Eylül 2016, 9. Baskı
(Mehmet Aydın), Prof. Mehmet Aydın, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Nüve Kültür Merkezi 2005
(Nişanyan), Sevan Nişanyan, Nişanyan Sözlük, Çağdaş Türkçenin Etimolojisi,
(Elmalılı), Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur’an Dili Sadeleştirenler; Prof. Dr. İsmail Karaçam, Yrd. Doç. Dr. Emin Işık, Yrd. Doç. Dr. Nusrettin Bolelli, Abdullah Yücel 2011 (Tefsir)
(TDK), Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük
(Cebecioğlu), Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü
(Kanar), Prof. Dr. Mehmet Kanar, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü