İSTİAZE/EÛZÜ BESMELE
• Arapça iyâz “sığınmak, korunmak” tan isti’âze. Eûzübillahimine’şşeytâni’r-racîm, neûzü billâh, esteîzü billâh, maâzallah, el-iyâzü billâh gibi Allah’tan yardım ve ilticâ talep eden sözlerden biriyle Allah’a sığınma. (Ayverdi)
• Sığınmak, korunmak ve sarılmak anlamındaki “a-v-z” kelimesinden türeyen istiâze; şeytanın ve kötü insanların şerrinden, her türlü zarar, bela, âfet ve musîbetlerden Allah’a sığınmak demektir… (Diyanet)
• Eûzü besmele “Kovulmuş şeytanın şerrinden Allah’a sığınırım” anlamındaki “eûzü billâhi mineşşeytânirracîm” cümlesiyle besmelenin ortak adıdır. (TDV İslâm Ansiklopedisi)
• Eûzü, himayeye girmek, onun sayesinde hoşlanılmayan şeyden kendisini korumak anlamında bir şeyin yanında yer almak demektir. (Kurtubi, giriş bölümü)
~
“Kur’an okuduğun zaman o kovulmuş şeytandan Allah’a sığın!” (Arabi, 16/98)
Âyetin Latin harfleriyle yazılışı şöyle:
” Fe izâ kare’tel kur’âne festeız billâhi mineş şeytânir racîm”
“Âyetteki hitap umûmîdir. Âyetteki, “Kur’ân okuduğun zaman” ifadesi, Hz. Peygamber’e (s.a.s) bir hitaptır. Ama bununla bütün müminler kastedilmiştir. Çünkü Peygamber bile, Kur’ân okurken eûzü besmele çekmeye muhtaç olunca, onun dışındaki kimseler buna haydi haydi muhtaç olur.” (Razi, 16/98 tefsirinden)
“Allah’a sığınma emri, mânâsı ile emirdir. Kur’an okumaktan faydalanmak için ilk önce şeytandan Allah’a sığınmak lazımdır. Bu ise aslında kalp ile yapılan bir iştir…” (Elmalılı, 16/98 tefsirinden)
Tartışma
İleriki bölümlerde inceleyecek olmamıza rağmen birkaç cümle ile şeytandan bahsedelim. Kur’an’da anlatıldığı üzere, Allah Hz. Adem’i çamurdan yarattıktan sonra, bütün meleklere Adem’e secde etmeleri emrini verir. Melekler bu emre itaat ederken iblis, kendisinin ateşten yaratıldığını ileri sürerek kibirlenir, aşağı gördüğü Adem’e secde etmez. Bunun üzerine huzurdan kovularak uzaklaştırılır. Daha sonra Adem ile Havva’nın cennetten kovulmasında da etkisi olduğu anlaşılan iblis, haktan uzak, kovulmuş, asi, vesvese verici, yapılmaması gerekeni güzel gösteren, yanlış yönlendiren, kötülüğe özendiren, anlamında genel ad olarak “şeytan” diye anılır olmuş.
~
Kur’an okurken yanlış düşüncelerden yanlış anlamlandırmalardan sakınmak amacıyla, şeytanın saptırmasına karşı Allah’a sığınılması emir kipiyle bildirilmektedir. Böyle bir sığınma görünür olamayacağından, Elmalılı bu sığınmanın mânâsı itibariyle anlaşılması gerektiğini dolayısıyla kalp ile yapıldığını vurgulamaktadır. Akıl, ruh, idrak kelimeleri de yerine göre kalp kelimesi ile karşılanan kavramlar olduğundan, bu sığınmanın, egosal heves ve isteklerin etkisinden kurtulmuş bir akıl, tertemiz bir ruh ve bunlara bağlı olarak yeşeren saf bir idrakle olabileceğini söyleyebiliriz.
~
İyi ile kötü arasında gelgitlerle yaşayan insanın bunu, ayetler üzerinde düşünürken, konuşurken veya günlük yaşantısında önemli bir karar öncesi ya da karşılaştığı her zorlu durumda yapması yararlı olabilir.
Özellikle kitlelere ulaşmanın kolaylaştığı günümüzde dînî konulardaki konuşmalarıyla, davranışlarıyla örnek alınabilecek, insanların gözü önünde olan kişilerin bu uygulamaya çok daha fazla dikkat etmeleri herkes için daha yararlı olur…
YARARLANILAN ESERLER
(Ayverdi), İlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük 2011
(Diyanet), Dînî Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2006
(TDV İslâm Ansiklopedisi), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
(Kurtubi), İmam Kurtubi, El-Camiu li-Ahkami’l-Kur’an Tercümesi, M. Beşir Eryarsoy
(Arabi), Şeyh’ul Ekber Muhyiddin İbn. Arabi, Tefsir-i Kebir, Te’vilat, Kitsan Yayınları
(Razi), Fahrüddin er-Razi Tefsiri Kebir Mefâtihu’l-Gayb, Lutfullah Cebeci, Sadık Kılıç ve Cafer Sadık Doğru, Akçağ Yayınları
(Elmalılı), Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur’an Dili Sadeleştirenler; Prof. Dr. İsmail Karaçam, Yrd. Doç. Dr. Emin Işık, Yrd. Doç. Dr. Nusrettin Bolelli, Abdullah Yücel 2011 (Tefsir)
(TDK), Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük
(Kanar), Prof. Dr. Mehmet Kanar, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü